Jól

“Ert tú longu her, Valter?” Soleiðis spurdi ein kona við veikari rødd son sín, sum beint tá kom inn um dyrnar. Hann var farin upp um tey 17 árini. Mamman lá so rak og við pínu í songini.

“Ja, mamma, tíverri! Verksmiðjan gevur nú uppat hvønn dag kl. 4. Stjórin segði, at ov lítið var at gera, og hann kundi ikki lata so nógvar sum higartil arbeiða á vørugoymsluni.

“Helst stongdi eg krambúðina med alla,” segði hann. Hann gjørdi tað bara ikki okkara vegna. Eg eri uppi í teimum yngstu, so verða nakrir uppsagdir, sum frá líður, man eg fara at verða uppi í teimum fyrstu. So best man vera, at eg, meðan tíð er, royni at finna mær annað arbeiði.”

Hin sjúka suffaði djúpt, og Valter fór at banka tey fáu kolastykkini í ovninum sundur, og síðani legði hann afturat.

“Legg ikki so nógv afturat, góði,” áminti mamman hann, hóast rødd hennara skalv av kulda, og tær køldu hendurnar til fánýtis royndu at verma seg undir tí tunna teppinum. “Tað er ikki meir enn ein tími síðani, madam Møller legði afturat.”

“Hvat nyttar tað, mamma. Tá ið her er so kalt sum í einum opnahjalli, verður tú jú ongantíð heit. - Eg fari eisini at hita tær eitt sindur av kaffi.”

“Nei, legg ikki í, Valter, mær nýtist tað ikki; men fá tú tær ein heitan munn, tú sært so ússaligur út í dag.”

“Á, tað bilar einki. Eg eri ungur og raskur, men - mamma, eingin Gud í Himlinum er til, annars - .” Valter skar í sjóðheitan grát.

“Valter, Valter, synda ikki. Tú veitst ikki, hvat ið tú sigur. Á, góði, slík tala ger mær meiri skaða enn svongd, tosti og pína. Alt orki eg at bera; men tá ið eg síggi teg so ólukkuligan, tað orki eg ikki.”

Hesi orðini, ið vóru søgd av svárari pínu, tóku henda unga drongin um hjartað. “Góða mamma,” teskaði hann, “í alla nátt havi eg biðið til Gud, og staðin fyri at fáa hjálp, eru vit í dag sokkin niður í enn størri neyð. Hvussu fer hetta at enda?”

“Tað fer at enda, sum Gud vil, og tá endar tað altíð soleiðis, at tað verður best fyri okkum,” uggaði mamman hann. “Bíða tú bert kvirrur, sonur mín, so skal hjálpin ikki tróta. Neyðin er jú ikki størri enn hjálparmaður okkara. Tá ið tú fert at verða so gamal sum eg, so fert tú meir enn eina ferð at hava upplivað, at hin almáttugi og algóði Gud, sum læt ravnarnar bera Eliasi føði, hann livir enn og er til reiðar at hjálpa sum í forðum. Á, Valter,” segði hon rørd, “tú fært ein ríkan arv, signing faðirs og móður.”

Soleiðis hevði mamman ofta roynt at hildið soninum uppi, tá ið hann ofta og tíðum fell í fátt, tí hann sá, hvussu mamman gjørdist alt veikari og veikari. Lønin, sum hann hevði forvunnið við mikið stríð og strev, rakk neyvan til húsaleigu, brenni og hin allar neyðugasta matin til tey bæði. Ein lutur fyri og annar eftir av teirra vánaliga innbúgvi var longu seldur. Nú var einki eftir, sum tey kundu vera fyri uttan, og sum pengar fingust fyri.

Ein dagin segði mamman við sonin: “Valter, hvussu ber tað til, at tað er so langt síðani, tú hevur verið í kirkju?”

Hesin ungi drongurin smíltist beiskliga, tá ið hann hugdi at tí gamla, klodduta frakkanumn, sum hann var í. Mamman mátti ikki vita, at sunnudagsfrakkin var farin til veðlánaran, so hann kundi fáa pengar at keypa kol fyri. Hann hjálpti mammu síni við so trúføstum kærleika, at ein dóttir ikki hevði gjørt tað betri; men størsta partin av degnum var hann í arbeiði og burtur heimanífrá, og so hevði grannkonan madam Møller átikið sær at hugt til ta sjúku konuna, sum nú hevði ligið í songini í samfull tvey ár, og givið henni ta neyðugu hjálpina.

Í sama mánaði - tað var í november - var tað ein sunnudagsskúlalærarinna, sum í fleiri sunnudagar hevði saknað eina smágentu, sum annars var von at koma ógvuliga regluliga.

“Hon man vera sjúk,” hugsaði hon, “eg skal fara at vitja hana.”

Soleiðis bar tað á, at hon kom inn í tey húsini, har madam Sommer búði saman við soni sínum, Valteri. Smágentan hevði sagt lærarinnuni, at hon búði uppi á kvistinum, og so fór lærarinnan upp hagar. At enda kom hon til einar smalar, brattar trappur og síðani upp á eitt myrkt loft. Hon sá ongan mun á teimum ymsu hurðunum og bankaði tí upp á ta hurðina, sum var næst við.

Hon hoyrdi eina veika rødd siga: “Kom inn!”

“Býr eitt húski her, ið eitur Nikolajsen?” spurdi hon.

“Nei, tað er onnur hurðin hiðani,” svaraði henda sjúka madam Sommer við veikari rødd. Henda unga gentan var longu á veg út aftur, tá ið eygu hennara sóu eitt sindur av fátækradóminum og vesaldóminum í hesum lítla heiminum. Sum av handahógvi læt hon hurðina uppaftur og steig innum.

“Eru tygum sjúk?” spurdi hon við samkenslu. “Og liggja tygum her púra einsamøll?”

“Ikki altíð, bert meðan sonur mín er til arbeiðis.”

“Hvussu leingi hava tygum nú verið sjúk?”

”Í tvey ár,” svaraði sjúklingurin við einum stillum suffi.

“Á, so leingi? Hvør røktar tygum meðni?”

“Sonur mín!” Og so við og við segði madam Sommer hesari fremmandi gentuni alt. Hon hevði sovorðna samkenslu og tókti hjartaliga synd í hesum fólkunum.

“Hava tygum ikki átt nakra betri song enn hetta harða bólið?” spurdi hon aftur.

“Jú, so sanniliga havi eg tað! Men vit hava verið noydd at selt tað alt samalt.”

“Hava tit ongantíð vent tykkum til fátækrahjálpina ella studningsgrunnin?”

“Vit vildu so treyðugt bidda, og vit hugsaðu, at Gud kundi eisini á ein annan hátt hjálpt okkum úr neyðini,” segði sjúklingurin spakuliga.

“Sum Gud Harrin hevur ført meg undurfult, at eg skuldi banka upp á ta skeivu hurðina. Eg skal koma skjótt aftur, miss bert ikki mótið, Gud hjálpir,” og hon trýsti so inniliga ta raku hondina á hesi tolnu og líðandi konuni. Tá ið hon fór út, legði hon pening á borðið.

Tað var fyri madam Sommer, sum Gud hevði sent ein eingil av himli at reisa og ugga seg, men serliga at styrkja veiku trúnna hjá soni hennara. Hon orkaði næstan ikki at bíða, til hann kom heim, at siga honum hesi gleðiligu tíðindini. Valter sat tigandi av skomm vegna vantrúgv sína, tá ið hann hoyrdi mammuna greiða frá. So skimaðist hann í hesum hálvmyrka rúminum.

“Og her hevur ein genta verið? Mamma, eg skammist. Eg havi jú ikki gjørt reint so leingi. Hygg, hvussu vindeygakarmurin og vindeyguni síggja út.”

Og Valter fór beinanvegin til verka við skrubbu, vatni og sápu, so at ein lítil sólstrála skjótt kagaði inn gjøgnum hesi áður so skitnu vindeygu. Hon skein inn á songina hjá mammuni og fekk hana at smílast av gleði.

Tá ið gentan kom aftur einar tveir dagar seinni at bera sjúklinginum okkurt at leska seg við og eina peningahjálp, sá hon beinanvegin broytingina og gleddist um hana. Madam Sommer segði frá, hvussu sonurin hevði skammast, at henda fremmanda gentan hevði sæð allan skittin.

“Men eingin kom nakrantíð á gátt hjá okkum uttan madam Møller, grannkonan, og hjá henni er tað ikki stórt frægari, og so misti drongurin allan hugin at gera reint. Eg vildi heldur ikki plága hann. Hann er altíð so móður, tá ið hann kemur til hús,” segði hon.

So fóru teir síðstu dagarnir av november, og desember kom, hin myrkasti vetrarmánaðurin; men hann er eisini tann, sum kemur við tí bjartasta ljósinum, sum nakrantíð hevur skinið í verðini, stjørnan úr Betlehem. Øll verðin gleddi seg til jólahøgtíðina. Soleiðis tóktist tað, ið hvussu var, um tú skuldi dømt eftir tí ídna virksemi á torginum og í teimum breiðu gøtunum; men neyð og vesaldómur fjala seg av sonnum ofta aftan fyri teir høgu múrarnar og tær breiðu gøturnar.

Tað neit Valteri at hugsa um høgtíðina, sum var í hondum. Hina fremmandu gentuna, sum hevði gjørt so væl við tey, høvdu tey heldur ikki sæð í seinastuni. Lønin var minkað, klæðini hjá honum loyvdu honum ikki so frægt sum at vera uppií at syngja halleluja í kirkjuni, og tað kundi ikki koma upp á tal at keypa nakra jólagávu til mammuna. Hitt gamla máttloysi var aftur um at taka hann av fótum, hóast hann ærliga bardist ímóti tí í bøn.

So kom jólaaftan. Tað trúfasta móðureyga sá skilliga gremjanina í eygunum á soninum.

“Valter, les jólaboðskapin fyri mær,” segði hon. “Sjálvt um vit einki kunnu geva hvør øðrum, so skulu vit kortini ikki gloyma at frøa okkum um ta sonnu jólagávuna, Harra okkara Jesus Kristus. Heimsins mætastu menn hava ikki størri lut í honum enn vit.”

Valter fór tigandi eftir tí stóru Bíbliuni og blaðaði upp á evangeliið hjá Lukasi. Tá bankaði á dyrnar, tær brustu upp, og undur yvir øllum undrum! Glæman frá einum tendraðum jólatræi skein inn í hetta myrka takkamarið. Madam Sommer settist upp undir seg á sínum bóli við samanløgdum hondum. Slíkt ljós hevði hon ikki havt í mong ár. Træið varð sett á borðið, og ikki fyrr enn nú sóu hesi bilsni fólkini tað glaða andlitið á ungu vælgerðarkvinnu teirra frá glæmuni av jólatræsljósunum. Hon var ikki einsamøll í dag. Tveir ungdómar um 15 og 17 ár fylgdust við henni og bóru eina kurv kjokkfulla av klæðum, og nú fór hon at pakka upp.

“Eg beri tygum nøkur seingjarklæði, góða madam Sommer, so at tygum ikki nýtast at liggja so hart longur, og nøkur teppi. Tann kæra jólasólin skal nú síggja tygum í einari reinari song. Her er eitt sindur av rísi, blommum, kaffi og sukur, ein lítil steik og - Frits, hvar er køkan?” spurdi hon hin yngra av teimum báðum, sum fylgdust við henni. “Her,” segði hann og legði eina góða, nýbakaða og vælangandi køku á songina framman fyri tí sjúku konuni.

“Systir mín hevur sjálv bakað hana.”

“Tað er alt ov mikið, alt ov mikið,” smágræt madam Sommer.

“Men hvar er sonur tygara?” spurdi gentan. Valter kom fram úr krókinum. Hann fekk ikki orðið upp; men eyguni vóru vát.

“Eg havi eisini okkurt til tygara,” segði gentan blídliga.

“Hesin frakkin er nú ikki nýggjur. Eldri bróðir mín hevur átt hann.” Hon peikaði á eldra fylgismann sín. “Hann er líka høgur sum tygum. Eg haldi, at hann er vorðin heilt vakur aftur, so tygum nýtast ikki at skammast at fara í hann og fara í kirkju saman við kirkjufólkinum jóladagarnar.”

Valter ætlaði sær at takka; men bert nøkur óskiljandi ljóð komu frá honum. Ja, mamman hevði rætt, hetta var mest sum ov mikið í senn.

“Tygum skulu ikki takka mær,” segði henda fremmanda gentan, “eg havi fingið tað mesta frá góðum fólki, sum við gleði vildu bera eitt sindur av jólagleði inn í eitt myrkt sjúkrakamar.

Og nú haldi eg, at vit skuldu sungið ein jólasálm saman.” So sungu tey “Av himni hátt ein eingil ber”.

Tær ungu røddirnar á hesum trimum systkjunum ljóðaðu so vakurt saman. Móðir og sonur royndu eisini at syngja við; men tað bar ikki rættiliga til hjá teimum, so rørd vóru tey. Sum hetta kvøldið var vorðið so púra øðrvísi, enn tey høvdu hugsað sær tað.

Sum Valter var takksamur, tá ið hann dagin eftir fór í kirkju. Tann dagin lovaði hann barninum í Betlehem ævigan trúskap.

Nakrir mánaðir eru gingnir; men madam Sommer styrknar í heilum, síðani góðir vinir hava givið henni góðan mat. Lønin hjá Valteri var eisini vaksin, so at honum, um Gud varðveitir heilsu hansara, ikki nýtist at óttast fyri komandi vetri, hvussu hann og mamman skulu fáa tað, tørvur var á. Men bæði prísa tey Harranum og vælsigna tað amboðið, sum hann brúkti at senda teimum hjálp.

Far og ger so við og ver til signing.

Effie Campbell umsetti.