Enn eini jól

Ein søga um eitt heilt serligt jólaljós. Maria Didrichson lítur aftur um bak og hugsar um fleiri jólahald ymsastaðni í verðini - í Lettlandi, í Týsklandi, í Amerika. Í kríggi, í friði, í armóð og í góðum korum. - Jólini fylgdu við.

Hvørt einasta ár kemur okkara familja saman jólaaftan at pynta jólatræið. Vit heingja eitt fyri og annað eftir av hesum vælkenda jólapyntinum upp á tær dimmgrønu greinarnar, og tá ið træið er liðugt pyntað, so steðga vit á og bíða kvirr. Vit hyggja at, meðan maður mín Rudy pakkar hitt síðsta pyntið upp. Tað er eitt gamalt kertiljós, sum einaferð varð brúkt sum neyðljós. Rudy setir kertistubban vandaliga fastan uppi í toppinum á trænum. Hann strýkur ein svávulpinn, festir í veikin, og so at enda er okkara familja til reiðar at halda enn eini jól.

Enn eini jól... Meðan hetta lítla, tjúkka ljósið brennur eina lítla løtu, hugsi eg um, hvussu ólíkt tað er teimum klønu ljósunum, sum glampaðu á jólatrøunum heima hjá okkum í Riga í Lettlandi, tá ið eg var barn. Eg hugsi um okkara seinastu jól har í 1943, eitt ár merkt av óvissu. Annar veraldarbardagi leikaði í. Vit lettarar høvdu verið fangaðir mitt í einari blóðugari styrkiroynd, fyrst av sovjettiska herinum, síðani av tí týska, og vit grunaðu ikki, hvat ið framtíðin hevði at bjóða okkum.

Kortini savnaðust mín høgi, ljóshærdi Rudy og lítla dóttir okkara Alina um jólatræið í heiminum hjá foreldrum mínum. Smá reyð súrepli hingu og dinglaðu lystiliga millum jólapyntið, og ein handmálaður postalínseingil sat so friðarligur høgt uppi í toppinum á jólatrænum. Tey snaraðu ljósini í hvítum, reyðum, gulum og grønum litum fyltu stovuna við einari fjálgari glæmu, meðan mamma las jólaboðskapin. So tóku vit í hendurnar hvør á øðrum og sungu “gleðilig jól”.

“Hygg, Alina,” segði mamma við trý ára gomlu dóttur okkara, sum stóð mitt á gólvinum, ljóshærd og purlut og við bilsnum eygum, “hesi jólaljósini minna okkum um, at Jesus ber ljósið inn í lív okkara, líka sum hann bar ljósið til jarðar. Vit eru altíð í hondum hansara.”

Eyguni í Alinu vuksu. Hon stetlaði beint yvir til træið, tók eina glaskúlu í lítlu hond sína - og togaði so fast, sum hon orkaði. Vit máttu renna fyri at forða trænum at detta og jólaljósunum at brenna húsini niður í grund!

Enn eini jól ... Í 1944 vendi krígseydnan, og russiskar skotherdeildir nærkaðust aftur Riga. Hóast meginparturin av borgarunum í býnum vóru burturfluttir, so teir kundu vera tryggir, tá ið bumbuálopini komu, sluppu vit ikki avstað, tí Rudy hevði eitt sera týdningarmikið starv sum verkfrøðingur. Men at enda - hin 1. oktober kroystu vit okkum upp í eitt tok - hitt allarseinasta, sum koyrdi. Tólv dagar seinni fall Riga í hendurnar á russum.

Hvar fór tokið at føra okkum? Í eitt trygt stað? Nei. Til Berlin. Til fleiri bumbur, fleiri spreingiknøttar. Vit búðu í einari lítlari íbúð uppi undir tekjuni. Tey, ið høvdu búð her fyrr, vóru rýmd. Hvørja nátt svóvu vit í frakka og skóm, til reiðar at renna oman í bumbuskýlið, so skjótt sum loftverjulúðrarnir ýldu. Berlin varð bumbaður hvønn dag og ofta tríggjar ferðir um náttina.

Henda jólaaftan læt Rudy seg í frakkan. Hann var altíð so róligur og sterkur; men nú sást á honum, at hann hevði tikið eina avgerð. “Hvar -?” byrjaði eg; men hann kvetti tosið av.

“Jólaaftan er í kvøld,” segði hann. “Eg fari út at leita eftir einum træi til okkara.”

Hann tømdi kuffertið. Ikki var nógv í tí. Vit áttu bert nakrar fáar lutir. Tað var øll ogn okkara. So fór hann út. Rudy koyrdi við einum av teimum fáu undirgrundstokunum til skógin beint uttan fyri býin, og har fann hann eitt træ, sum akkurát fekk ligið í kuffertinum. Fleiri tímar seinni kom hann aftur.

Vit settu træið á eina borðplátu og hildu okkara jól. Rudy las jólaboðskapin hart úr Bíbliu okkara, og Alina fekk sína gávu - ein íkorna, sum Rudy sjálvur hevði skorið úr træi. Tað hevði tikið honum fleiri mánaðir. Afturbeinini kundu rørast, tá ið Alina togaði í eitt band. Í hesum veika ljósinum tóku vit í hendurnar hvør á øðrum og sungu “Gleðilig jól”. Og nakrar tímar var kvirt - loftverjulúðrarnir vóru tigandi.

Enn eini jól ... Vit sóu ongantíð føðiland okkara aftur. Ella tey, vit elskaðu. Tá ið kríggið var av, bleiv Lettland ein partur av Sovjettsamveldinum. Vit kundu ikki fara nakrastaðni, og ongastaðni vóru vit vælkomin. Vit gjørdust trý av í túsundatali av D.P.-arum, “displaced person” (flóttafólk), og tí vórðu vit send til eina flóttalegu djúpt inni í skógunum í Vesturtýsklandi. Árini gingu. Eitt langt, tómt ár fyri og annað eftir.

Fimm jólahøgtíðir seinni, í 1949, vóru vit enn har. Sjálvt henda serliga dagin var eingin munur á gongdini á degnum. Sum altíð fór eg upp kl. 4 at flysa epli saman við hinum konunum í leguni. Hesi jólini væntaðu Rudy og eg okkum eitt barn afturat, og tað gjørdi støðuna verri hjá mær at ganga leiðina yvir til køkin hesar myrku vetrarmorgnarnar. Vit fingu bara eina máltíð um dagin, og tað var altíð súpan.

Vindarnir, sum komu úr skógunum, kendust so bítandi kaldir, tá ið vit fóru tvassandi avstað frá nátturðanum í matarhøllini til barakkirnar, har vit húsaðust í einum rúmi saman við fýra øðrum familjum. Alina var átta ára gomul nú. Hennara longu ljósu flættur vóru ein glógvandi mótsetningur móti tí gráa litinum á troyggju hennara, sum tódnaði alsamt.

Eg royndi at vera jólalig; men hýrurin á mær var vánaligur. Tað var, sum svartasta vónloysi seig seg niður yvir meg, líka svart, sum hitt frysta runudíkið, vit gingu gjøgnum í teimum trætuflunum, vit høvdu fingið í leguni. Mamma segði altíð, at vit eru í Guds hondum, men hvar er Hann? Eg undraðist stórliga. Vit ynsktu okkum eitt barn afturat, men hví nú, her? Hví eru bønirnar um eitt nýtt heim, sum eru bidnar í fýra ár, ósvaraðar? Eg gjørdi meg til reiðar at koma ígjøgnum enn eini myrk jól.

Kortini stóð eitt lítið erpið træ í okkara horni í barakkini við blikktekju. Tað var ímóti reglunum at hava jólatræ; men Rudy hevði enn einaferð sníkt seg út í skógin at finna eitt. Hinir menninir í leguni høvdu gjørt tað sama fyri teirra familjur. Einki pynt var á trænum - einki ljós, sum boðaði um Heimsins Ljós. Men vit høvdu Bíbliu okkara.

Tá ið vit so aftur lósu um, hvussu Jesus varð føddur í einum fjósi, eisini í einum einfaldum umhvørvi sum okkara, og hvussu skjótt eftir føðingina tann heilaga familjan varð noydd at flýggja, skilti eg, at vit sanniliga skuldu vera taksom. Vit áttu næstan einki; men í samanburði við onnur í leguni vóru vit rík. Vit høvdu tríggjar skarðutar emaljuborðiskar, sum vit supu úr - onnur noyddust at brúka blikkdós. Alina hevði bert ein kjóla, eini undirklæði og einar sokkar; men hvørt kvøld hevði eg tíð at reinsa og bøta klæði hennara. Tað týdningarmesta av øllum - vit høvdu hvør annað, og vit áttu enn trúnna og vónina. Tað var nóg mikið at gera jólini veitslukend.

Enn eini jól ... Tríggjar mánaðir eftir, at sonur okkara Johnny varð føddur, fingu vit boð um, at vit vórðu útvald at flyta til USA.

Eitt kirkjulið í Kansas City, Missouri, tók ábyrgdina fyri einari familju. Tey vildu helst fáa eina familju við smábørnum - og Johnny var ynskta barnið í leguni. Ikki nóg mikið við tí; men av tí at børn, ið vóru undir seks mánaðir, vórðu hildin at vera ov lítil at orka ta longu sjóferðina, sluppu vit at flúgva yvir hagar. Í oktober 1950, júst 6 ár eftir at vit vóru komin til Berlin, fóru vit úr Týsklandi í einum flutningsflogfari.

Limirnir í Childrens Memorial Lutheran Church í Kansas City tóku ímóti okkum við opnum ørmum. Hóast torført var at finna nakað at búgva í, høvdu tey útvegað okkum eitt lítið kamar og goldið húsaleiguna tann fyrsta mánaðin. Ein av limunum var verkstjóri á einari verksmiðju, og hann útvegaði Rudy arbeiði. Men “Thanksgiving” - dagin (amerikanskur takkar- og tjóðardagur, síðsta hósdag í november) bóru verkstjórin og kona hansara okkum ein steiktan høsnarunga, eina fruktkøku - og vánalig tíðindi: verksmiðjan slapp ikki av við vørur sínar, og tí vórðu allir teir nýggju arbeiðsmenninir uppsagdir.

Dagin eftir kom Rudy aftur frá skrivstovuni, sum útvegar fólki arbeiði. Hann setti seg við borðið undir liðini á mær. “Tað eru kanska møguleikar fyri, at eg sleppi at gera kaffidósir,” segði hann við einum lítlum smíli. “Eg fekk arbeiðið, teir gjalda 69 cents um tíman.“

“Kaffidósir?” spurdi eg ørkymlað. Men eisini eg smíltist, tí vit høvdu verið so heppin. Skjótt fingu vit skil á, at Rudy ikki gjørdi kaffidósir, men líkkistur!

Jólaaftan í Kansas City skein sólin bæði oman og niðan. Luftin var frísk, men ikki køld. Johnny flenti í skellilátri á fangi mínum, tá ið eg sat við borðið og vandaliga taldi teir pengarnar, vit høvdu spart saman: ein dollara og nøkur fá koparoyru. Vit ivaðust ikki í, hvat vit skuldu keypa fyri teir. Hesa ferð vildi eg vera tann, sum kom heim við jólatrænum.

Úthurðin sprakk upp, tá ið Alina kom vassandi inn. Hon var kinnareyð av spenningi og tí kaldligu desemberluftini.

Eg savnaði vandaliga allar smápengarnar saman upp í lummaturriklæði mítt og fór leiðandi avstað við Alinu.

Ein blíður granni skuldi ansa eftir lítla beiggja, og saman gingu Alina og eg oman á gøtuhornið, har tað á einum skelti stóð: Jólatrø - 1 dollara pr. fót.”

Jólatræmaðurin, sum var um miðjan aldur, var í reyðari húgvu og einari stuttari bundnari troyggju. “Hvat skulu tygum hava?” spurdi hann og vendi sær frá tí síðsta viðskiftafólkinum.

“Vit vilja fegnar hava minsta træið, tygum hava,” svaraði eg.

Hann kavaði niður í dungan og togaði eitt so beint, dimmgrønt granntræ upp, um leið tveir føtur høgt. Eg sá eyguni á Alinu glógva.

“Hvussu mikið kostar tað?” spurdi eg, meðan eg fjálturstungin kroysti hesar hart samanspardu pengarnar millum fingrarnar.

“Tveir dollarar,” segði jólatræmaðurin.

“Hava tygum ikki eitt træ, sum er minni?”

“Nei, frúa.” Maðurin var kvettorðaður.

Eg sá vónbrotið í eygunum á Alinu.

Vit vendu okkum at fara haðani. Men hvar funnu vit eitt annað træ?

“Bíðið mær eina løtu,” rópti jólatræmaðurin eftir okkum. Rødd hansara hevði brádliga mist sín hvassa tóna. Hann tók hitt lítla granntræið og legði tað vandaliga upp á herðarnar á Alinu. “Gleðilig jól, lítla genta!”

“Takk - túsund takk,” teskaði eg og pressaði allar pengarnar, eg hevði, niður í lógvan á honum. Vit fóru glaðar heim, meðan vit murraðu eitt jólalag.

Tað kvøldið boraði Rudy eitt hol í ein av appelsinkassunum, vit brúktu sum stólar, og trýsti viðarbulin á hesum lítla jólatrænum niðurí. Ongar gávur vóru undir trænum; men gávur vóru allastaðni rundan um okkum: eitt heitt kamar, ein familja, eitt heim í einum landi - Amerika.

Á botninum í kufferti mínum fann eg eitt neyð-kertiljós, og Rudy bant tað vandaliga fast í toppin á trænum. Alina stóð millum okkum, og Johnny sat á fangi mínum, meðan pápi hansara las Luk. kap. 2:

“Men tað hendi í teimum døgum, at tað komu boð frá Augustusi keisara ... Heiður veri Gudi í hægsta himli, og friður á jørð í menniskjum, sum Gud hevur tokka til.”

Fyri okkara lítlu familju, sum var samlað her, vóru hetta ikki bert orð - hetta var okkara lív. Friður - at enda at vera uttan ótta, at kenna seg tryggan, at vera frælsur. Kirkjufólkið, verkstjórin, jólatræmaðurin og grannarnir í hesum nýggja landinum høvdu víst okkum vælvild, góðsku, hjálp, blíðskap og kærleika.

Á ein ella annan hátt kastaði hetta lítla kertiljósið eina linnandi glæmu yvir allar hesar myrku jólahøgtíðir í fortíðini. Í minsta lagi sá eg Guds fjaldu hendur, sum vardu okkum móti bumbum í Berlin, og sum gjørdu, at vit sluppu úr útlegd okkara í leguni. Og eg havi sæð tað í árunum síðani tá, meðan børn okkara vuksu upp og fingu síni egnu børn.

Tá ið tey koma her til okkara yndisliga heim á jólum, so hava vit eitt høgt, vakurt træ, og vit pynta tað við glæsiligum jólapynti. Men dýrasta løtan hvør ár jólaaftan er, tá ið Rudy pakkar hetta lítla neyð-kertiljósið út. Gjøgnum árini er tað minkað munandi. Meðan tað aftur brennur, vendi eg mær til son mín, soleiðis sum eg gjørdi tað hin allar fyrsta jólaaftan, vit hildu í Amerika.

“Hygg, Johnny,” sigi eg. “Hetta ljósið minnir okkum um, at Jesus ber ljósið inn í lív okkara, eins og hann bar ljósið í heimin. Hann heldur okkum altíð í hondum sínum!”

Effie Campbell umsetti.