Stivlarnir
Hetta er ein søga um eitt bræv, einar stivlar, eina gamla konu, sum var alt ov góð við pengar sínar, og um eina lítla gentu, sum æt Gunhild.
Tað byrjaði við, at henda lítla gentan skrivaði eitt bræv til Gud og bað um einar stivlar, tí hon átti ongar.
Neyðars Gunhild! Hon var so óheppin, at hon ikki hevði lært at biðið, og tí visti hon ikki, at vit kunnu siga Gudi frá øllum nógv einfaldari. Tað einasta, hon visti um Gud, var, at hann var ómetaliga góður og hevði stóran kærleika til okkara, at hann búði í himlinum, og at hann var ríkur - ómetaliga ríkur.
Tá ið Gunhild lænti stivlarnar hjá beiggja sínum, so hon kundi fara oman við brævinum, spurdi eingin, hvar hon fór. Har var heldur eingin, sum segði henni, at tveir postkassar vóru niðri við krossvegin - ein reyður og ein grønur. Tí var tað heldur ikki so løgið, at brævið hjá Gudi endaði í tí grøna postkassanum.
Gunhild fór til hús ógvuliga glað og visti tíbetur einki um, at bræv hennara ikki var komið í hin rætta postkassan, men at tað lá á botinum í postkassanum hjá frøkun Stang. Hevði hon vitað tað, hevði hon óivað grátið síni søltu tár og hildið, at brævið fór ongantíð at røkka fram til Gud.
Men brævið var framkomið langt síðani. Áðrenn hon koyrdi tað í postkassan, ja, áðrenn hon skrivaði tað - meðan tað enn bert var ein hugsan innan í henni, var tað nátt fram til Gud, og longu tá visti hann, hvat hann ætlaði sær at gera.
Jú, brævið var komið rætt avstað. Tað skuldi nettupp í postkassan hjá frøkun Stang.
Frøkun Stang búði fyri seg sjálva í einum stórum hvítmálaðum húsum. Fyrr í tíðini hevði hon havt fleiri tænarar; men hon var blivin meir og meir sparin við árunum, so nú hevði hon bara eina stovugentu.
Urtagarðsmaðurin var hin síðsti, sum hon koyrdi úr starvi, og tá ið fólk fingu hann í tað lagið, kundi hann siga tær løgnastu søgur um Josefinu Stang.
“Hon er tað gírigasta menniskjað, eg havi hitt,” var hann vanur at siga. “Tit skuldu bara havt smakkað teið hjá henni! Tað var tunt sum vatn! Og pylsan - hon sker flísarnar so tunnar, so tær kunnu nýtast til brillugløs! Men trúgv mær, hon hevur ov mikið av pengum. Hon kann liva av steik og ananasi við vaniljukremi hvønn tann einasta dag!”
Jú, øll vistu, at hon var rík; men eingin sá nakað til pengar hennara. Hon unti sær einki og spardi, bæði tá ið tað ráddi um hana sjálva og onnur. Einasta gleðin, hon hevði av pengum sínum, var gleðin hjá einari kargapisu at leggja krónu afturat krónu.
Men hvønn spardi hon til?
Ongan! Hon var bara so ómetaliga glað um pengar sínar.
Tað var til hetta løgna menniskjað, at brævið hjá Gunhild kom ein dag í desember. Tað bleiv latið upp við einum tunnum pappírsknívi úr fílabeini, uttan at frøkun Stang hevði varnast, hvat stóð uttan á brævbjálvanum. Tá ið hon hevði slættað pappírsarkið út, hugdi hon bilsin at brævinum hjá Gunhild. Teir stóru hjálparleysu bókstavirnir lýstu móti henni:
“Góði Gud.
Kanst tú ikki geva mær einar stivlar til jóla, tí eg eigi ongar. Tú skalt bara leggja teir á trappuna jólaftan. Heilsan frá Gunhild Josefsen. 7 ár - skjótt 8.”
- - -
“Hm, hm.” Frøkun Stang læt brævið síga niður í fangið og hugdi fram fyri seg. Tað var okkurt ófriðarligt í tí annars so fasta eygnabránum. Hon var annars ikki von at leggja lag í neyðina og vesaldómin hjá øðrum; men hesa ferð bleiv hon illa við. Men hvat kom tað annars henni við, at eitt barn, sum æt Gunhild Josefsen, ongar stivlar átti?
“Nei,” segði hon hart, sum hevði onkur tosað við hana, “eingin skal fáa meg at keypa hasar stivlarnar. Fólk mugu sjálvi fáa klæði til vega til børn síni - ikki eitt oyra vil eg ofra!”
Avgjørd tók hon brævið upp, sum var gliðið á gólvið, og legði tað í ein nýggjan brævbjálva. Hon ristist á hondini, tá ið hon skrivaði bústaðin; men uttanáskriftin kom at líkjast bókstøvunum hjá Gunhild heilt nógv. Eingin hevði trúð annað, enn at tað var hon, sum hevði skrivað hana.
“Anetta,” rópti hon hvassliga, “Anetta, ger so væl at koyra hetta brævið í postkassan beinanvegin; men hygg nú væl eftir, at tað kemur rætt niður í hann.”
Stovugentan Anetta var trúgv sum gull. Hon gekk altíð við munninum fast afturlatnum, sum var hon bangin fyri at lova einum einasta orði út. Eingin skuldi fáa hana at siga, hvat hon visti; men við sær sjálvari hugsaði hon, at nú var frøkun Stang óivað farin at ganga í barndømi. Hevði hon ikki við egnu eygum sínum sæð, at uttanáskriftin var til Gud í himlinum!
- - -
Hin næsti, sum helt brævinum í hondum sínum, var postboðið. Hann hugdi at tí við stórum rundum eygum, pussaði brillurnar og hugdi at tí aftur.
Eitt bræv til Gud! Jú, sanniliga!
Tað hevði nú verið áhugavert at vitað ... og áðrenn hann rættiliga hevði hugsað seg um, hevði hann latið brævbjálvan upp.
Gunhild Josefsen, ja, tað var dóttir einkjuna, sum búði yviri á horninum. Ná - hon átti ongar stivlar, nei ... neyðars barn! Tey mundu hava tað ógvuliga smáligt og trongligt í tí lítla fátæka heiminum. Tað hevði verið gott, um hann kundi glett ta lítlu gentuna - keypt einar fínar stivlar og lagt teir á trappuna, so hon slapp út í tað góða vetrarveðrið; men har gjørdist einki. Hann átti sjálvur sjey børn, hann skuldi keypa stivlar til, og tað var ríkiligt. Nei, tú skuldi átt pengar sum frøkun Stang - fullar hendur av blonkum krónum og stórum seðlum!
Frøkun Stang, ja! Postmaðurin fekk brádliga eitt hugskot. Frøkun Stang átti pengar til stivlar í hópatali, so hon var hin rætta at fáa brævið.
Og soleiðis bar tað til, at brævið enn einaferð lendi í postkassanum hjá frøkun Stang, og hesa ferð var tað postboðið, sum legði tað í.
“Títt gíriga stykki,” mutlaði hann, “nú skalt tú fáa nakað at hugsa um!”
Og frøkun Stang fekk meir at hugsa um, enn postboðið grunaði. Hon læsti seg inni á kamari sínum og hugsaði allan dagin. Ein ræðuligur bardagi fór fram innan í henni; men móti kvøldi hevði hon tikið sína avgerð.
Seinni um kvøldið, tá ið tað var so myrkt, at tú ikki hómaði menniskjuni, gleið hon sum ein skuggi út úr tí stóra hvíta húsinum. Hon fylgdi vegnum inn móti býnum og steðgaði ikki fyrr enn við prestahúsini. Her slepti hon brævinum inn gjøgnum brævarivuna. Skuggin gleið aftur sama veg og hvarv í myrkrinum.
- - -
So kom brævið hjá Gunhild til prestin, og hann smíltist um alt andlitið, tá ið hann las tað.
“Kom her, mamma, so skalt tú síggja eitt stuttligt bræv!” rópti hann út til prestakonuna.
“Hygg her, tað er ein lítil genta, sum skrivar bræv til Gud og biður um einar stivlar. Er tað ikki rørandi?”
“Jú,” svaraði prestakonan; men hon smíltist ikki. Tvørturímóti sá hon stúrin og sorgarbundin út. Tað vóru pengarnar, hon hugsaði um. Tað var ikki lætt at hjálpa hesari lítlu við stivlum nú. Tey høvdu longu givið yvir evni við jólainnsavningina.
“Hvat ætlar tú at gera við brævið?” spurdi hon stillisliga.
“Hvat eg ætli at gera við brævið? Jú, tað skal eg siga tær, mamma. Eg fari at leggja tað í postkassan hjá frøkun Stang.”
“Men Olivar ...!”
“Hann sigur, eg skal,” segði prestur og peikaði uppeftir, og tá ið hann hevði sagt okkurt, var ikki meir at skifta orð um.
Eingin segði nakað leingi, so spurdi hon endiliga: “Nær fert tú?”
“Í kvøld, tá ið tað verður myrkt!”
- - -
Frøkun Stang hevði enn einaferð fingið brævið frá Gunhild. Tað lá einsligt og hvítt og speglaði sær í tí blonki mahogniplátuni á skriviborðinum.
Frøkun Stang ristist eitt sindur, tá ið hon aftur helt brævinum í hondini, men bara eina løtu - so læt hon kaminhurðina upp og slongdi tað inn í eldin.
Hon varð standandi og sá, hvussu logarnir tærdu tað frá kantinum og inneftir. Tað síðsta, hon sá av brævinum, tað, sum hon ikki fekk úr tonkunum teir ræðuligu tímarnar, sum fylgdu, var hetta eina orðið: “Gud!”
Frøkun Stang hevði fingið við Gud at gera og reikaði friðleys aftur og fram í sínum stóru húsum uttan at finna hvíld nakrastaðni. Her var bara ein máti, so hon kundi finna hvíld, tað visti hon væl, og tað var at keypa einar stivlar til Gunhild Josefsen og leggja teir á trappusteinin hjá henni jólaaftan.
“Alt í lagi!” rópti hon spinnandi óð, “so keypi eg hasar stivlarnar, meðni! Men tað skulu eisini verða teir vánaligastu og bíligastu, sum eru í øllum býnum!”
Dagin eftir fór frøkun Stang inn til býin, og ongantíð fyrr hevði nakar sæð hana í so ringum lagi. Hon fór til allar skóbúðirnar í býnum; men ongastaðni vóru teir nóg bíligir, hóast tey drógu alt fram úr skápum og hillum. Nú var hon á veg út úr síðstu skóbúðini, sum var, og enn hevði hon ongar stivlar keypt.
Fór hon sanniliga til hús uttan nakrar stivlar?
Hon kom ikki longur enn til hurðina. Tað var hin almáttugi sjálvur, sum steðgaði henni. Beint í løtuni var sovorðin trokan við útgongdina.
Fólk, sum høvdu jólaskund, komu við fullum føvningi av pakkum og trokaðu fyri at koma út og inn.
Hon fór eitt sindur til viks, so hon ikki skuldi vera heilt kroyst - og her við útgongdina hevði hon eina samrøðu við Gud í hjarta sínum.
“Hvat hugsar tú fyri tær, Josefina Stang?” spurdi ein rødd djúpt har inni.
“Ætlar tú at fara til hús uttan stivlar?”
“Nei - men teir eru alt ov dýrir. Eg havi sanniliga ikki ráð at ofra so nógvar pengar upp á hasar stivlarnar!”
“Tú hevur pengar í bankanum - pengar, sum eg havi givið tær, og sum eg nær sum helst kann taka frá tær aftur.”
“Men pengarnir eru hin einasta gleðin, eg havi!”
“Eg vil geva tær eina aðra gleði!”
Tað breytst innan í frøkun Stang. Hon kroysti pengapungin fast í frakkalummanum.
“Nei, eg orki hetta ikki!”
“Men tað geri eg,” svaraði røddin, og nú ljóðaði hon so undurfull og mild og góð.
“Eg kann ikki bert gera teg villiga at keypa stivlarnar, eg kann eisini umbroyta alt lív títt, um tú vilt lata meg sleppa inn í hjarta títt.”
“Tak tað, sum tú vilt, meðni,” suffaði frøkun Stang, “og frels meg frá øllum tí, sum bindur meg.”
Hon visti, at tað ikki bert snúði seg um einar stivlar. Og her mitt í trokanini gav hon tí Harra Jesusi tað, hon var løgst á til sín sjálvs tey nógvu árini, sítt hjarta, sítt lív, sín vilja og sínar pengar.
Og hann, sum skapti tað ymiska burtur úr ongum, tók alt hetta í hendur sínar og broytti tað.
Josefina Stang stóð enn á sama staði; men fólk, sum høvdu skund, trokaðu seg framvið, men hitt beiska og harða - tað pengagramma hevði slept taki sínum. Hon var fylt av einum øðrum ríkidømi, sum var nógv størri og púra øðrvísi enn tað, hon hevði í bankanum. Guds heiti kærleiki hevði fingið loyvi at bræða ísin í hennara kalda, frysta hjarta, so tað byrjaði at liva og banka fyri øðrum menniskjum.
Nú skilir tú væl, at Gunhild fekk sínar stivlar kortini. Men tað vóru ikki bert einir stivlar, sum lógu uttan fyri hurð hennara jólaaftan. Har lá eisini ein reyður floyalskjóli við blondukraga, einir sokkar og hin størsti marsipangrísurin, sum Gunhild nakrantíð hevði sæð.
Og so lá har eisini - til stóra undran fyri øll - eitt bræv við innbjóðing til jólaveitslu hjá Josefinu Stang annan jóladag.
Veitsla hjá frøkun Stang?
Tað var ongantíð hent fyrr! Og kortini var hetta bert byrjanin til alt tað, sum nú fór at henda við frøkun Stang og pengum hennara - tí einki mark er fyri, hvat Gud kann útinna við tað menniskjað, sum gevur seg heilt yvir til hansara.
Effie Campbell umsetti.